13 okt.
Zaterdag 13 oktober organiseren BVA en Zinkinfo een daguitstap naar de stationsbuurt van Utrecht. Op het programma staat onder meer een bezoek aan The Greenhouse, de Knoop en Stationsplein Oost. De trip wordt begeleid door verschillende sprekers waaronder architect Ector Hoogstad (over luifel Stationsplein Oost en fietsenstalling), Cepezed (over The Greenhouse en de Knoop) en Bruno Dursin (over Zeker Zink).
PROGRAMMA
9u00: vertrek per bus vanuit Antwerpen (opstapplaats Crown Plaza hotel Antwerpen - Gerard le Grellelaan 1) naar Utrecht
10u30: presentatie in The Green House door o.m. Ector Hoogstad architecten(over luifel Stationsplein Oost en fietsenstalling), Ruben Molendijk van Cepezed (over The Greenhouse en de Knoop) en Bruno Dursin (over Zeker Zink)
12u00: lunch*
13u30: bezoek aan The Greenhouse en de Knoop o.l.v. Cepezed
14u15: bezoek aan Stationsplein Oost (luifel) en fietsenstalling o.l.v. architect Ector Hoogstad
15u00: terugkeer per bus naar Antwerpen (aankomst ca. 16u30)
*De lunch (drie-gangenmenu en drank) is inbegrepen in de inschrijving.
Foto: luifel Stationsplein Oost, Utrecht
De transitie van het Utrechtse stationsgebied is in volle gang. Na het nieuwe stadskantoor en een volledig vernieuwd Utrecht Centraal tekent Ector Hoogstad Architecten – samen met Buro Sant & Co en Royal HaskoningDHV – voor de meest recente wapenfeiten van de herontwikkeling: het nieuwe, verhoogde Stationsplein Oost met eronder een drielaagse fietsenstalling en erboven een opzienbarende overkapping in staal.
Stationsplein Oost fungeert – vanaf naar verwachting 2020 in geheel opgeleverde staat – als opvolger van de oude stationstraverse. De traverse liet de OV-terminal van Utrecht Centraal en Hoog Catharijne nagenoeg ongemerkt in elkaar overlopen. Via het verhoogde stadsplein worden de beide entiteiten van elkaar ‘losgeknipt’ en weer afzonderlijk herkenbaar
Foto: luifel Stationsplein Oost, Utrecht
Auto’s en fietsen worden geweerd, het 6 m hoge plein wordt hét platform van de voetgangers. Vanaf het plein kunnen ze direct het stationsgebouw en het winkelcentrum binnenlopen. Afdalen naar de stad op het maaiveld kan via trap, roltrap en lift. Bovendien loopt er een natuurlijke route tussen het Vredenburg/Mariaplaats en het station.
In de bereikbaarheid van Utrecht Centraal en Hoog Catharijne voor hulpdiensten is voorzien via een afzonderlijke hellingbaan. Aanvoer en afvoer van goederen voor Utrecht Centraal verlopen via de bestaande expeditiestraten van Hoog Catharijne, onder het plein door naar het station. Het gemotoriseerde personenvervoer houdt halt ter hoogte van de inmiddels afgesloten Stationsstraat waar de Kiss & Ride, invalidenparkeervakken en taxistandplaatsen zijn gesitueerd. Bussen maken gebruik van de nieuwe HOV-baan, eveneens een ontwerp van Ector Hoogstad, die sinds het voorjaar van 2016 de oude busbaan vervangt.
Foto: luifel Stationsplein Oost, Utrecht
Fietsers mogen wel doorrijden: dwars door de nieuwe fietsenstalling onder het plein. In deze drielaagse stalling is nu al plaats voor zo’n 7.000 fietsen. In de loop van dit jaar is de capaciteit uitgebreid tot zo’n 13.000 en kan de stalling de boeken in als de grootse in zijn soort in Europa. Vanuit de stalling zijn plein, stationshal en sporen snel bereikbaar via trappenhuizen en tunnels.
Dankzij een pakket aan verkeerslogistieke maatregelen wordt het stationsplein zelf gepromoveerd tot een verkeersluwe promenade en verblijfplaats voor de inwoners en bezoekers van Utrecht. Op het plein en in de aangrenzende bebouwing is plek voor winkels en horeca met terrassen. Als comfortabele ‘droogloop’ tussen station en winkelcentrum én als lust voor het oog werkt de reusachtige overkapping van het plein.
Foto: luifel Stationsplein Oost, Utrecht
Aan de basis van dit hoogstandje staan zeven 12,5 m lange en trompetvormige kolommen van gestort en gewapend beton, die vanuit de fietsenstalling dwars door de pleinvloer heen steken, tot zo’n 3 m boven het pleinniveau. Op deze in de fundering ingeklemde betonkolommen staan zeven 23 m lange, deels conisch gevormde stalen buiskolommen, 1,3 m in doorsnede. Hierop rust de stalen overkapping met een oppervlakte van 3.600 m2 en een gewicht van ongeveer 430 ton.
De kapconstructie is samengesteld uit ruim 130 geschakelde, organisch gevormde plaatstalen elementen. Zes typen elementen zijn toegepast, elk met een eigen gewicht, in afstemming op hun positie in de constructie en het daar aanwezige krachtenspel. Het verschil tussen de lichte en zware elementen zit ‘m voornamelijk in de plaatdiktes.
Foto: luifel Stationsplein Oost, Utrecht
In de kap zijn de 49 ronde gaten gevuld met kussens van ETFE-folie, ingeklemd tussen de dakelementen. De kussens zijn 7,2 m diameter en in het midden maximaal 2,5 m hoog. Ze bestaan uit een onder- en bovenfolie waartussen een kunstmatige overdruk heerst. Hierdoor behouden ze hun vorm. Compressoren houden de druk op peil. Dunne staalkabels aan de onderzijde van de kussens dienen als extra versterking bij extra hoge belastingen als gevolg van extreem zware buien. In de huid van de overkapping zijn de hwa-voorzieningen geïntegreerd. Het dak is voor inspectie en onderhoud bereikbaar via een nieuw voorzetgebouw van het winkelcentrum.
Foto: luifel Stationsplein Oost, Utrecht
Compleet met de ETFE-kussens vormt de overkapping een fraai wolkendek dat de gebruikers van het plein beschermd tegen weer en wind en tegelijkertijd openheid, rust en regelmaat biedt in het drukke stadscentrum.
De fabricage en montage van al het staal is verzorgd door Buiting Staalbouw, in onderaanneming van de BAM. De kolommen, elk bijna 15.000 kilo per stuk, zijn thermisch verzinkt en afgewerkt met een papyrus-witte natlak. Deze kleur maakt dat de kolom zich niet te dominant in zijn omgeving ophoudt. In sparingen in de buizen zijn de verlichtingsarmaturen aangebracht.
Foto: luifel Stationsplein Oost, Utrecht
In totaal 500 ton plaatstaal is verwerkt in de 130 elementen van de kap. Bij Buiting Staalbouw in Almelo zijn deze onderdelen gemonteerd tot 70 secties van 9,6 x 5,5 m. Deze secties zijn naar de bouwlocatie getransporteerd en daar vanaf een werkplatform op 25 m hoogte aan elkaar gelast, daarbij ondersteund door de bouwkraan van BAM en een grote steigerconstructie (60x50x24 m) op de pleinvloer rondom de reeds geplaatste kolommen.
De overkapping is eind vorig jaar opgeleverd en in februari van dit jaar officieel in gebruik genomen
Ector Hoogstad Architecten heeft in samenwerking met buro Sant & Co en Royal Haskoning DHV de fietsenstalling en het stationsplein ontworpen maar is ook verantwoordelijk voor de totale bouwfasering. Het verhoogde stationsplein verbindt straks de nieuwe stationsterminal met de eveneens nieuwe ingang van winkelcentrum Hoog Catharijne.
Foto: fietsenstalling CS Utrecht
Eronder komt een drielaagse “bike trough” fietsparkeergarage, die helemaal ontworpen is vanuit drie hoofddoelstellingen: gebruiksgemak, snelheid en veiligheid. Gebruikers bereiken zo veel mogelijk fietsend hun parkeerplaats. De stallingspaden staan haaks op het fietspad zodat doorgaande fietsers geen hinder ondervinden van de gebruikers. Naast het pad is bovendien een zone gereserveerd voor op- en afstappen. De hellingbanen staan in open verbinding met de rest van de stalling. Vanuit de stalling zijn via trappenhuizen en tunnels visuele connecties met het plein, de Stationshal en de sporen gemaakt. Daardoor ontstaat een goede oriëntatie en veel daglicht. Grote vensters in de buitenwand laten de gebruiker zien waar hij zich bevindt en op een aantal plekken is er zicht op het einde van de stalling.
Foto: fietsenstalling CS Utrecht
Ter plaatse van de trappenhuizen lopen vides door van de pleinvloer naar de kelder. Rondom de trappen in de pleinvloer valt daglicht door een glazen kap naar binnen. Veel van deze ontwerpoplossingen zijn pas straks te zien, als de hele stalling klaar is. In de stalling worden robuuste materialen toegepast zoals beton, staal en verduurzaamd hout. Kleuraccenten op de betonwanden geven mede de richting aan en dragen bij aan de sfeer. Elektronische signalering wijst de vrije plekken. Het vele kunstlicht zorgt samen met het daglicht voor een prettig verblijf.
De eerste fase van de fietsenstalling is begin augustus 2017 in gebruik genomen dat nu nog maar ruimte biedt voor 6.000 fietsen. Nu is het daarmee op dit moment de grootste fietsenstalling van Nederland. In 2018 opent het tweede deel van de fietsenstalling. Dan is de stalling helemaal af en is er plek voor ruim 12500 fietsen. Een nieuw wereldrecord, dat nu nog op naam staat van een fietsgarage in Tokyo.
Het circulaire paviljoen The Green House heeft maandag 9 april 2018 zijn deuren officieel geopend. The Green House biedt ruimte aan een restaurant met een eigen urban farm, en een vergadercentrum.
In 2014 kreeg cepezed de opdracht om van de voormalige Knoopkazerne aan de Croeselaan in Utrecht een modern rijkskantoor te maken. Het Rijksvastgoedbedrijf vroeg daarbij ook een oplossing voor de ruimte tussen de Knoopkazerne en het naastgelegen hoofdkantoor van de Rabobank. Omdat een definitieve bestemming voor deze locatie pas over vijftien jaar aan de orde is, werd gezocht naar een tijdelijke invulling die het terrein, dat anders braak zou blijven liggen, levendiger kan maken. cepezed ontwikkelde een plan waarbij zowel de functie als de architectuur gebaseerd zijn op circulariteit.
Foto: the Greenhouse Utrecht
The Green House biedt onderdak aan een ‘circulair’ horecaconcept plus vergaderfaciliteiten. Conform de principes van circulariteit is het gebouw (inclusief de fundering van Stelconplaten en prefab betonblokken) geheel demontabel. Over vijftien jaar kan het elders weer worden opgebouwd. Ook bij de keuze van het materiaal is gestreefd naar hergebruik.
Het tweelaagse paviljoen is ontworpen als generiek bouwpakket met een demontabel staalskelet van gegalvaniseerde profielen. De maatvoering is afgeleid van die van de rookglazen gevelpanelen van het voormalige kazernegebouw; deze worden namelijk hergebruikt voor de tweede huid en de kas van het paviljoen.
Foto: the Greenhouse Utrecht
De circulariteit van het gebouw zit hem ook in de keuze voor de juiste vloer op de juiste plaats. Straatklinkers afkomstig van een oude kade in Tiel vervangen de klassieke gestorte begane grondvloer. Ze liggen op een verdicht zandbed met vloerverwarming. De verdiepingsvloer bestaat uit geprefabriceerde houten elementen.
Foto: the Greenhouse Utrecht
Voor het dak viel de keuze op een lichte staalplaat die eveneens is geperforeerd en gevuld met isolatie. Met een glazen vliesgevel is de plint van het paviljoen volledig transparant. Voor de dichte delen van de gevel op de eerste verdieping zijn geprefabriceerde houtskeletbouwpanelen gebruikt. Deze zijn honderd procent recyclebaar en (H)CFK-vrij.
De vertical farming-kas van tachtig vierkante meter ligt op de verdieping, naast de vergaderzalen. Hier worden groenten en kruiden voor de restaurantkeuken geteeld. Een vide in het paviljoen maakt de publiek toegankelijke kas goed zichtbaar vanuit het restaurant beneden. Ook grote groenwanden dragen belangrijk bij aan de beleving van The Green House. Het dak van het paviljoen is gevuld met zonnepanelen.
Foto: the Greenhouse Utrecht
The Green House heeft als primeur een stekkerloze keuken waarin eten bereid wordt zonder stroom maar met energie-efficiënte ovens die gestookt worden met hernieuwbare brandstoffen. Met urban mining is een groot deel van de inrichting gevonden en de nieuwe meubels die wel zijn gebruikt zijn van gerecyclede materialen vervaardigd.
Het Platform komt bovenop het toekomstige bus- en tramstation aan het Stationsplein tussen Utrecht Centraal, Hoog Catharijne en de Moreelsebrug. Bijna letterlijk op Utrecht Centraal, midden in Utrecht. Centraler kan niet. Het pand en het nieuwe bus-tramstation eronder moeten in 2019 klaar zijn.
Het concept van Het Platform gaat uit van een Microcity en bestaat voornamelijk uit 200 huurappartementen met aanvullende commerciële voorzieningen zoals een sportschool, restaurant en lounge-bar. Deze voorzieningen zijn vrij toegankelijk. De bewoners delen faciliteiten die het gebouw biedt met elkaar zoals een gezamenlijk dakterras en binnentuin, en met bezoekers uit de rest van de stad, zoals, de fitness, het restaurant en een openbaar terras.
Het gebouw, ontworpen door VerhoevenCS architecture+urbanism, is bedoeld voor mensen voor wie ontmoeten, gezonde lifestyle, delen en een directe aansluiting met de stad van groot belang zijn. Net afgestudeerde, hoogopgeleide jongeren en kenniswerkers vormen een belangrijke doelgroep.
Geïntegreerde constructie
De ontwikkelaar van het gebouw, ABC-Planontwikkeling, heeft in hun ontwerp een voorstel gedaan voor het tegelijk en geïntegreerd bouwen van het gebouw en het onderliggende bus-tramstation. Hierdoor wordt er de helft minder staal en beton gebruikt, wat duurzamer en makkelijker te bouwen is en bovendien voor minder bouwoverlast zorgt. Ook worden de tramperrons prettiger doordat er minder en dunnere kolommen komen. Het Platform en het bus-tramstation worden gelijktijdig gebouwd. Het gebouw is ontworpen op basis van de hoogste duurzaamheidsprincipes van BREEAM. Het Platform omvat 18.500 m2 en heeft een basishoogte van 25 meter met accenten tot 45 meter.
Bijzonder aan dit gunningstraject is dat bewoners en bedrijven uit de omgeving een rol hadden in het vertrouwelijke tenderproces.
Foto: het Platform Utrecht
Gesprek tussen Vlaams Bouwmeester Eric Wieers en de Nederlandse Rijksbouwmeester Francesco Veenstra 21 apr. 2022
Laatste tickets voor het gesprek tussen Vlaams Bouwmeester Eric Wieers en de Nederlandse Rijksbouwmeester Francesco Veenstra! 21 apr. 2022
Op stap met BVA en ZINKINFO BENELUX
Utrecht, klaar voor de toekomst
De recente architectuuruitstap naar Utrecht, georganiseerd door ZINKINFO BENELUX in de schoot van BVA was een heerlijke voltreffer. Wie meeging moest vroeg uit de veren maar genoot van een veelbelovende feloranje zonsopgang. Buiten zou het die dag 27 graden worden en zo was iedereen verzekerd van een late Indian summer met een architecturaal randje. Geen wonder dat de samengekomen architecten goed geluimd waren om ter hoogte van Crown Plaza Hotel de bus in te duiken. Na een dik uurtje rijden kwam Utrecht in beeld. Aan de Jaarmarkt stonden we wat uitgeschud in de monumentale stationsomgeving op een paar stappen van het hoofdkwartier van de Rabobank, een monster van glas en bizarre vormen waarin de hedendaagse moderniteit van de omgeving zich ijdel in spiegelt. Op naar onze plek van afspraak : The Green House. Koffie en thee maakten ons klaar wakker en zo ontpopte The Greenhouse zich meteen als een tastbaar en te proeven feit. De lezingen van Ruben Molendijk (Cepezed) en Stijn Rademakers (Ector Hoogstad Architecten) sloegen aan door die typische Hollandse nuchterheid. Het opzet van The Greenhouse, de reorganisatie van de stationsomgeving met o.a. De Knoop, de luifel en de gigantische fietsenstalling passeerden de revue. De groep aandachtige architecten zagen meteen het nut in van deze uitstap en natuurlijk de noodzaak van geïntegreerde stadsontwikkeling. En het was nog niet voorbij. Bruno Dursin pakte uit met zijn lievelingsonderwerp circulair bouwen en benadrukte dat nog te veel verwarring bestaat omtrent begrippen als recycling en upcycling. “Het vermalen van beton is zinloos, staal daarentegen kan volledig hergebruikt worden.”
The Green House, een slim concept
The Green House ontworpen door Cepezed Architecten is het werk van Strukton, Ballast Nedam en cateraar Albron, zij bouwden het pand aan de Croeselaan in Utrecht circulair, oftewel met zoveel mogelijk hergebruikte materialen en/of met materialen die hergebruikt kunnen worden. En met een minimale aanwending van grondstoffen. De straffe kruiden in de kweekserres boven staan er symbool voor: hoe geconcentreerder de smaak, des te minder is er van nodig, en des te minder is er nodig aan de grondstoffen aarde en water.
Er was ook een duidelijke commerciële inslag: bouwers of exploitanten mochten geen geld toeleggen op de bouw. Dit is het eerste circulaire commercieel vastgoed in Nederland waar geen geld bij hoeft, ook niet in de gebruiksfase.
Omdat het pand na vijftien jaar zou verdwijnen, maakte het ontwerpbureau Cepezed het remontabel. De verzinkte staalstructuur leent zich hier uitstekend voor en laat zich als mecano uit elkaar schroeven. Architect Ruben Molendijk: “Het gebouw moest ergens anders neergezet kunnen worden. Zo ontstond het idee om met zo min mogelijk materiaal, zoveel mogelijk hergebruik en recycling te ontwikkelen, te bouwen en te gebruiken.” Oude gevelplaten van de Knoopkazerne zijn hergebruikt, in de keuken staat 40% minder apparatuur — mede dankzij een grote multifunctionele pizzaoven die brandt op Griekse olijfpitten — en organisch afval verdwijnt in een composteermachine. De afvalverwerker die de installatie levert, ontvangt een vergoeding per kilo compost. De vuilniswagen hoeft niet meer te komen. En elke gast krijgt na zijn bezoek een zakje aarde mee.
Bemiddelende ruimte
De elektriciteit komt van de zonnepanelen op rijkskantoor De Knoop, de naam van de voormalige kazerne, eveneens gerenoveerd door Cepezed. Dat komt goed uit want The Green House neemt vooral ’s avonds stroom af, wanneer het rijkskantoor minder wordt gebruikt. Op die manier in een stedelijke omgeving energienetten verknopen is slim gezien. Tijd om de heerlijke groene en gezonde keuken te proeven met smaakvolle zelf geteelde bladgroenten, tot grote vreugde van de genodigde architecten. Met sap van vlierbessen, lokaal gebrouwen bier en fris water werd het een gezellige informele boel. De stemming zat er goed in om na de lichte lunch de stationsomgeving deskundig te verkennen in het deskundige gezelschap van Stijn Rademakers en Ruben Molendijk van Cepezed te verkennen. Zo stonden we ineens in oog met de luifel, als bemiddelende ruimte tussen station en aanpalend winkelcentrum. De blikken gingen vol bewondering omhoog alleen al omwille van de elegantie en trillende schoonheid. Over een selfieplek gesproken! In het ontwerp van Ector Hoogstad Architecten ontstijgt het dak zijn functionele aanleiding en groeit het uit tot een opvallende abstract, vriendelijk en licht beeldmerk van het totale stationsgebied. Technisch zit het dak vernuftig in elkaar zo wist projectarchitect Stijn Rademakers haarfijn uit te leggen. Zeven hoge en ranke stalen kolommen dragen 49 ronde transparante ETFE-kussens, ieder ruim 7 meter in diameter, gevat in een bijzondere stalen constructie. Royal HaskoningDHV en Buiting Staalbouw waren verantwoordelijk voor deze machtige staalconstructie.
Grootste fietskathedraal in de wereld: logistieke parel
En als kers op de taart lopen we de bijna grootste fietsenstalling van de wereld in, eind 2018 goed voor ruim 12.000 fietsen. Voorlopig is de stalling in Tokyo (8000 fietsen) deze van Utrecht nog de baas, maar dat zal dus niet lang meer duren. Nederland fietsland jawel. Elke Nederlander bezit gemiddeld 1,3 fietsen en door heel het land zijn dat er 22 miljoen. Meer fietsen in Nederland dan inwoners, Japan en Denemarken volgen. De cijfers werden tijdens de lezing uitgestrooid en bij het bezoek aan de stalling op hun waarde getoetst. De goed gevulde stalling loopt over drie lagen en fietsers rijden zo dicht mogelijk naar hun stalplek over een duidelijk in rood aangegeven fietspad. Wie zou denken dat een dergelijke stalling onveilig aanvoelt, heeft het verkeerd voor. De grote centrale as binnen deze fietskathedraal geeft meteen zich op de stad en trekt natuurlijk licht naar binnen. Vooral het vele licht en de fraai uitgezochte materialen ogen aantrekkijk. Er werd vooral veel hout toegepast ook al om de akoestische redenen. De hoge graad van afwerking genereert een home sweet home gevoel. Architect Kris Vandecasteele, zelf een verwoed fietser, keek instemmend en vol bewondering naar deze logistieke parel. Het hele gezelschap genoot mee van het concept alsook van de structurele oplossingen. Een van de steunen van de luifel boort zich een weg dwars door de stalling en laat zich omschrijven als een monumentale trompet. Functioneel en toch zo behept met sierlijke schoonheid. Op dit betonnen gevaarte rust een van de stalen steunen van de luifel.
Voor iedereen het goed en wel besefte was het voorbij en reed een bus met goedgemutste en voldane architecten huiswaarts. Om de dag op een ongedwongen manier af te sluiten hieven we in Antwerpen gezamenlijk het glas. De afwezigen hadden duidelijk ongelijk.
auteur: Philip Willaert
